αγώνας

Οι αρχαίοι ονόμαζαν στην αρχή α. τον τόπο συνάθροισης των πολιτών· αργότερα η λέξη κατέληξε να σημαίνει τον αθλητικό διαγωνισμό που γινόταν σε αυτό τον τόπο μπροστά στον λαό. Υπήρχαν α. διαφόρων ειδών και σε μερικές πόλεις τελούνταν ακόμα και μουσικοί, ποιητικοί και σκηνικοί α. Από τους τελευταίους, σημαντικότεροι ήταν οι σκηνικοί ή δραματικοί α. που γίνονταν στην Αθήνα κατά τις τρεις μεγάλες Διονυσιακές γιορτές: τα Κατ’ Αγρούς μικρά Διονύσια, τα Λήναια Ανθεστήρια και τα Εν ΆστειΜεγάλα Διονύσια. Σε αυτούς νίκησαν κατά καιρούς οι τρεις μεγάλοι τραγικοί, Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης, καθώς και ο Αριστοφάνης. Οι αθλητικοί α. γίνονταν και αυτοί κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετών και είχαν χαρακτήρα καθαρά λατρευτικό. Άλλες φορές τελούνταν για να δοθούν τιμές σε νεκρό, όπως οι επιτάφιοι α. προς τιμήν του Πατρόκλου, τους οποίους περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα,και άλλες φορές ήταν περιοδικές γιορτές που αφιερώνονταν σε κάποιο θεό. Τα αγωνίσματα ήταν: αρματοδρομία, πάλη, πυγμαχία, δίσκος, ακοντισμός, δρόμος, άλμα, συχνά και άρση βαρών, τοξοβολία, ένοπλος α. κ.ά. Κάθε σημαντική ελληνική πόλη είχε καθιερώσει α. προς τιμήν του προστάτη θεού της, σε συνδυασμό με θρησκευτικές γιορτές, στους οποίους έπαιρναν μέρος μόνο πολίτες της (Παναθήναια στην Αθήνα προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, Ελευθέρια στις Πλαταιές, Δήλια στη Δήλο, Υακίνθια στη Σπάρτη κλπ.). Αλλά οι πιο σημαντικοί αγώνες στην αρχαία Ελλάδα ήταν οι τέσσερις ιεροί πανελλήνιοι: τα Ολύμπια (Ολυμπιακοί α.) που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυμπία προς τιμήν του Ολύμπιου Δία· τα Πύθια, κάθε τέσσερα χρόνια στους Δελφούς προς τιμήν του Απόλλωνα· τα Ίσθμια, κάθε δύο χρόνια στον Ισθμό της Κορίνθου προς τιμήν του Ποσειδώνα, και τα Νέμεα προς τιμήν του Δία στην Αργολίδα. Στα Ολύμπια το βραβείο για τους νικητές ήταν στεφάνι ελιάς, στα Ίσθμια στεφάνι πεύκου, στα Νέμεα στεφάνι σέλινου και στα Πύθια στεφάνι δάφνης. Πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν με διάφορους τρόπους τη θρησκευτική σημασία των α. Άλλοι τους θεώρησαν αγροτική ιεροτελεστία, άλλοι νεκρική και άλλοι ηλιακή, υποθέτοντας ότι η νίκη αυτών που αγωνίζονταν θα μπορούσε, ως διά μαγείας, να εμφυσήσει δύναμη στα φυτά ή στον νεκρό ή στον ήλιο, σαν να νικούσε το ίδιο το φυτό τη σκληρότητα της φύσης ή o νεκρός τον θάνατο για να εξακολουθήσει να ζει στο υπερπέραν ή o ήλιος το σκοτάδι, όταν η μέρα, στο θερινό ηλιοστάσιο είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από τη νύχτα. To πρόβλημα όμως δεν έχει λυθεί οριστικά· δεν έλειψαν ακόμα και αυτοί που απέρριπταν κάθε θρησκευτική σημασία των α. Αυτό όμως δεν μπορεί να είναι σωστό, γιατί οι α. ήταν σαφώς αφιερωμένοι σε θεούς ή ήρωες και τους συνόδευαν θυσίες και άλλες θρησκευτικές τελετές. Πιθανότατα, η αγωνιστική υπήρξε αρχικά μια τελετή προαγωγής και αποτελούσε μέρος της πολύπλοκης ιεροτελεστίας που αποκαλείται μύηση και με την οποία πολλοί λαοί συνήθιζαν και συνηθίζουν ακόμα να υπογραμμίζουν με τρόπο θρησκευτικό την ενηλικίωση των νέων. Η σύνδεση κατά πολλούς και διάφορους τρόπους των ιεροτελεστιών μύησης με τη θρησκεία ενός λαού δικαιολογεί την ερμηνεία των αθλητικών α. με τον τρόπο που αναφέραμε. Η στενή σχέση των α. και των ιεροτελεστιών μύησης άφησε πολλά ίχνη στην αρχαία Ελλάδα και έχει διαπιστωθεί ακόμα και σήμερα σε ορισμένους λαούς σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης. Ο νέος, πριν ακόμα θεωρηθεί ενήλικος, πρέπει να αντιμετωπίσει με επιτυχία ορισμένες δοκιμασίες, μεταξύ των οποίων και τους α. δοκιμασίας, σωματικής ρώμης και επιδεξιότητας, που αποδεικνύουν μπροστά στον λαό την ικανότητά του να μπει στην κοινότητα των ενηλίκων και να γίνει μέλος της. Η σχηματική αυτή ερμηνεία επιζητεί να εμφανίσει την τελετουργική αγωνιστική με τρόπο κατανοητό και σε μας, που δεν έχουμε τίποτε ανάλογο με τις ιεροτελεστίες μύησης των πρωτόγονων ή των αρχαίων πολιτισμών. Δεν μπορεί όμως να δείξει με ακρίβεια τη θρησκευτική σημασία της αγωνιστικής. Αυτή ασφαλώς διαφέρει από λαό σε λαό, αλλά και στον ίδιο λαό από μια εποχή στην άλλη, όπως στην αρχαία Ελλάδα όπου οι τελετουργικοί α. κατέληξαν να ανεξαρτητοποιηθούν από τις ιεροτελεστίες μύησης, που κι αυτές κατέληξαν να εκλείψουν, γιατί τις απορρόφησε σιγά-σιγά και με διάφορους τρόπους η θρησκεία, στην οποία δεν υπήρχε πια θέση για τη συγκεκριμένη ιδεολογία. Ο περίφημος δισκοβόλος του Μύρωνα (5ος αι. π.Χ.), έργο που μόνο αντίγραφά του έχουν σωθεί, αποδεικνύει ότι οι γλύπτες της αρχαίας Ελλάδας εμπνέονταν συχνά από τους αθλητές και τους αγώνες τους. Αναπαράσταση αγώνων στην αρχαία Ολυμπία, σε μια λιθογραφία του 19ου αι.

* * *

ο (ΑΜ ἀγών)

1. σωματικός ή πνευματικός συναγωνισμός, άμιλλα

2. πάλη, μάχη, δράση

3. δικαστικός αγώνας, δίκη για την επίτευξη τής ηθικής αποκαταστάσεως

4. προσπάθεια, ταλαιπωρία για την επίτευξη σκοπού, κόπος, μόχθος

νεοελλ.

1. (ως κύριο όνομα) ο Αγώνας

η ελληνική επανάσταση τού 1821

2. διαμάχη, σύγκρουση, πάλη, για επιβολή

αρχ.

1. συνάθροιση, συνέλευση, ιδιαίτερα για την παρακολούθηση αθλητικών αγώνων

2. τόπος για τη διεξαγωγή αγωνισμάτων (κονίστρα, στίβος, πεδίο μάχης)

3. κρίσιμη περίσταση, κρίση

4. αγωνία, ανησυχία, φόβος

5. κατάλληλος καιρός, ώρα για να γίνει κάτι

6. λόγος που εκφωνείται σε δημόσια συγκέντρωση ή σε δικαστήριο

7. (προσωπ.) ὁ Ἀγών

θεότητα τού αγώνα, τής άμιλλας.

[ΕΤΥΜΟΛ. < ἄγω. Αρχικά η λ. δηλώνει το αποτέλεσμα τού «ἄγω», «συγκέντρωση», «συνάθροιση». Στον Όμηρο χρησιμοποιείται για τις συγκεντρώσεις τών θεών ή των πλοίων. Αργότερα σημαίνει τη συνάθροιση για τη διεξαγωγή αθλητικών διαγωνισμών και τελικά παίρνει την ευρύτερη έννοια τού «ανταγωνισμού», τής «μάχης» στα νέα Ελληνικά.

ΠΑΡ. αγωνία, αγωνίζομαι

αρχ.

ἀγωνικός, ἀγώνιος.

ΣΥΝΘ. αγωνοθέτης

αρχ.

ἀγωνάρχης, ἀγωνοθήκη].